Τι είναι ο χρηματοοικονομικός κίνδυνος;
Εν συντομία, ο χρηματοοικονομικός κίνδυνος είναι ο κίνδυνος απώλειας χρημάτων ή πολύτιμων περιουσιακών στοιχείων. Στο πλαίσιο των χρηματοπιστωτικών αγορών, μπορούμε να ορίσουμε τον κίνδυνο ως το ποσό των χρημάτων που μπορεί να χάσει κάποιος όταν πραγματοποιεί συναλλαγές ή επενδύσεις. Επομένως, ο κίνδυνος δεν είναι η πραγματική απώλεια, αλλά αυτό που μπορεί τελικά να χαθεί.
Με άλλα λόγια, πολλές χρηματοοικονομικές υπηρεσίες ή συναλλαγές περιλαμβάνουν έναν εγγενή κίνδυνο ζημίας και αυτό ονομάζουμε χρηματοοικονομικό κίνδυνο. Σε γενικές γραμμές, η ιδέα μπορεί να εφαρμοστεί σε διάφορα σενάρια, όπως οι χρηματοπιστωτικές αγορές, η διοίκηση επιχειρήσεων και τα διοικητικά όργανα.
Η διαδικασία αξιολόγησης και αντιμετώπισης των χρηματοοικονομικών κινδύνων αναφέρεται συχνά ως διαχείριση κινδύνων. Όμως, πριν ασχοληθείτε με τη διαχείριση κινδύνων, είναι σημαντικό να έχετε βασικές γνώσεις σχετικά με τον χρηματοοικονομικό κίνδυνο και τους διάφορους τύπους του.
Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να κατηγοριοποιήσουμε και να ορίσουμε τους χρηματοοικονομικούς κινδύνους. Αξιοσημείωτα παραδείγματα περιλαμβάνουν τον επενδυτικό κίνδυνο, τον λειτουργικό κίνδυνο, τον κίνδυνο συμμόρφωσης και τον συστημικό κίνδυνο.
Τύποι χρηματοοικονομικού κινδύνου
Όπως αναφέρθηκε, υπάρχουν διάφοροι τρόποι κατηγοριοποίησης των χρηματοοικονομικών κινδύνων και οι ορισμοί τους μπορεί να διαφέρουν σημαντικά ανάλογα με το πλαίσιο. Το παρόν άρθρο παρέχει μια σύντομη επισκόπηση των επενδυτικών, λειτουργικών και συστημικών κινδύνων καθώς και των κινδύνων συμμόρφωσης.
Επενδυτικός κίνδυνος
Όπως υποδηλώνει το όνομα, οι επενδυτικοί κίνδυνοι είναι αυτοί που σχετίζονται με τις επενδυτικές δραστηριότητες και τις δραστηριότητες συναλλαγών. Υπάρχουν πολλές μορφές επενδυτικών κινδύνων, αλλά οι περισσότεροι από αυτούς σχετίζονται με τη διακύμανση των τιμών της αγοράς. Μπορούμε να θεωρήσουμε τους κινδύνους αγοράς, ρευστότητας και πιστωτικούς κινδύνους ως κομμάτι του συνόλου επενδυτικών κινδύνων.
Κίνδυνος αγοράς
Ο κίνδυνος αγοράς είναι ο κίνδυνος που συνδέεται με τη διακύμανση της τιμής ενός περιουσιακού στοιχείου. Για παράδειγμα, αν η Μαρία αγοράσει Bitcoin, θα υπόκειται σε κίνδυνο αγοράς επειδή η μεταβλητότητα μπορεί να προκαλέσει πτώση της τιμής.
Η διαχείριση του κινδύνου αγοράς ξεκινά με την εξέταση του ποσού που μπορεί να χάσει η Μαρία αν η τιμή του Bitcoin κινηθεί αντίθετα από τις θέσεις της. Το επόμενο βήμα είναι να δημιουργήσετε μια στρατηγική, η οποία θα καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο η Μαρία θα πρέπει να ενεργεί ως προς τις κινήσεις της αγοράς.
Συνήθως, οι επενδυτές αντιμετωπίζουν τόσο άμεσους όσο και έμμεσους κινδύνους αγοράς. Ο άμεσος κίνδυνος αγοράς σχετίζεται με τη ζημία που μπορεί να υποστεί ένας επενδυτής από μια δυσμενή μεταβολή της τιμής ενός περιουσιακού στοιχείου. Το προηγούμενο παράδειγμα απεικονίζει έναν άμεσο κίνδυνο αγοράς (η Μαρία αγόρασε Bitcoin πριν από την πτώση της τιμής).
Από την άλλη, ο έμμεσος κίνδυνος αγοράς σχετίζεται με ένα περιουσιακό στοιχείο που έχει δευτερεύοντα ή βοηθητικό κίνδυνο (δηλ. λιγότερο προφανή). Στα χρηματιστήρια, ο κίνδυνος επιτοκίου συχνά επηρεάζει έμμεσα την τιμή των μετοχών, γεγονός που τον κάνει έμμεσο κίνδυνο.
Για παράδειγμα, εάν ο Γιώργος αγοράσει μετοχές μιας εταιρείας, τα χαρτοφυλάκιά του μπορεί να επηρεάζονται έμμεσα από τις διακυμάνσεις των επιτοκίων. Η εταιρεία θα δυσκολευτεί να αναπτυχθεί ή να παραμείνει κερδοφόρα λόγω της αύξησης των επιτοκίων. Εκτός αυτού, τα υψηλότερα επιτόκια ενθαρρύνουν άλλους επενδυτές να πουλήσουν τις μετοχές τους. Συχνά το κάνουν για να χρησιμοποιήσουν τα χρήματα για να πληρώσουν τα χρέη τους, τα οποία πλέον είναι πολύ δαπανηρά για να τα διατηρήσουν.
Ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί ότι τα επιτόκια επηρεάζουν τις χρηματοπιστωτικές αγορές τόσο άμεσα όσο και έμμεσα. Ενώ τα επιτόκια επηρεάζουν έμμεσα τις μετοχές, προκαλούν άμεσο αντίκτυπο στα ομόλογα και άλλους τίτλους σταθερού εισοδήματος. Έτσι, ανάλογα με το περιουσιακό στοιχείο, ο κίνδυνος επιτοκίου μπορεί να θεωρηθεί άμεσος ή έμμεσος κίνδυνος.
Κίνδυνος ρευστότητας
Ως κίνδυνος ρευστότητας ορίζεται ο κίνδυνος κατά τον οποίο οι επενδυτές δεν μπορούν να αγοράζουν και να πωλούν γρήγορα ένα περιουσιακό στοιχείο χωρίς ραγδαία αλλαγή της τιμής.
Για παράδειγμα, φανταστείτε ότι η Μαρία αγόρασε 1.000 μονάδες ενός κρυπτονομίσματος προς 10 δολάρια η κάθε μία. Ας υποθέσουμε ότι η τιμή παραμένει σταθερή μετά από μερικούς μήνες και το κρυπτονόμισμα εξακολουθεί να χρησιμοποιείτε σε συναλλαγές γύρω στα 10 δολάρια.
Σε μια αγορά υψηλού όγκου και ρευστότητας, η Μαρία μπορεί να πουλήσει γρήγορα την τσάντα των 10.000 δολαρίων, επειδή υπάρχουν αρκετοί αγοραστές πρόθυμοι να πληρώσουν 10 δολάρια για κάθε μονάδα. Αλλά, αν η αγορά δεν έχει ρευστότητα, θα υπάρχουν μόνο λίγοι αγοραστές πρόθυμοι να πληρώσουν 10 δολάρια για κάθε μετοχή. Έτσι, η Μαρία θα έπρεπε πιθανότατα να πουλήσει ένα μεγάλο μέρος των νομισμάτων της σε πολύ χαμηλότερη τιμή.
Πιστωτικός κίνδυνος
Ο πιστωτικός κίνδυνος είναι ο κίνδυνος να χάσει ο δανειστής χρήματα λόγω αθέτησης υποχρέωσης του αντισυμβαλλομένου. Για παράδειγμα, εάν ο Γιώργος δανειστεί χρήματα από τη Μαρία, αυτή αντιμετωπίζει πιστωτικό κίνδυνο. Με άλλα λόγια, υπάρχει η πιθανότητα ο Γιώργος να μην πληρώσει τη Μαρία και αυτή η πιθανότητα είναι αυτό που ονομάζουμε πιστωτικό κίνδυνο. Αν ο Γιώργος αποτύχει, η Μαρία χάνει χρήματα.
Από μια ευρύτερη οπτική γωνία, μια οικονομική κρίση μπορεί να προκύψει εάν ο πιστωτικός κίνδυνος μιας χώρας επεκταθεί σε αδικαιολόγητα επίπεδα. Η χειρότερη χρηματοπιστωτική κρίση των τελευταίων 90 ετών συνέβη εν μέρει λόγω της παγκόσμιας επέκτασης του πιστωτικού κινδύνου.
Εκείνη την εποχή, οι τράπεζες των ΗΠΑ είχαν εκατομμύρια αντισταθμιστικές συναλλαγές με εκατοντάδες αντισυμβαλλομένους. Όταν η Lehman Brothers χρεοκοπούσε, ο πιστωτικός κίνδυνος επεκτάθηκε γρήγορα σε όλο τον κόσμο, δημιουργώντας μια οικονομική κρίση που οδήγησε στη Μεγάλη Ύφεση.
Λειτουργικός κίνδυνος
Ο λειτουργικός κίνδυνος είναι ο κίνδυνος οικονομικών ζημιών που προκαλούνται από αστοχίες στις εσωτερικές διεργασίες, τα συστήματα ή τις διαδικασίες. Οι αστοχίες αυτές προκαλούνται συχνά από τυχαία ανθρώπινα λάθη ή από σκόπιμες δόλιες δραστηριότητες.
Για να μετριαστεί ο λειτουργικός κίνδυνος, κάθε εταιρεία θα πρέπει να διενεργεί τακτικούς ελέγχους ασφαλείας και παράλληλα να υιοθετήσει ισχυρές διαδικασίες και αποτελεσματική εσωτερική διαχείριση.
Υπήρξαν πολλά περιστατικά κακής διαχείρισης υπαλλήλων που κατάφεραν να πραγματοποιήσουν μη εξουσιοδοτημένες συναλλαγές με τα κεφάλαια της εταιρείας τους. Αυτό το είδος δραστηριότητας αναφέρεται συχνά ως μη εξουσιοδοτημένες συναλλαγές (rogue trading) και προκάλεσε τεράστιες οικονομικές απώλειες παγκοσμίως - ιδίως στον τραπεζικό κλάδο.
Λειτουργικές αστοχίες μπορούν επίσης να προκληθούν από εξωτερικά γεγονότα που επηρεάζουν έμμεσα τις λειτουργίες μιας εταιρείας, όπως σεισμοί, καταιγίδες και άλλες φυσικές καταστροφές.
Κίνδυνος συμμόρφωσης
Ο κίνδυνος συμμόρφωσης σχετίζεται με τις απώλειες που μπορεί να προκύψουν όταν μια εταιρεία ή ένα ίδρυμα δεν τηρεί τους νόμους και τους κανονισμούς των αντίστοιχων δικαιοδοσιών τους. Για την αποφυγή τέτοιων κινδύνων, πολλές εταιρείες υιοθετούν συγκεκριμένες διαδικασίες, όπως η καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες (AML) και το Know Your Customer (KYC).
Εάν ένας πάροχος υπηρεσιών ή μια εταιρεία δεν συμμορφώνεται, μπορεί να κλείσει ή να αντιμετωπίσει σοβαρές κυρώσεις. Πολλές εταιρείες επενδύσεων και τράπεζες αντιμετώπισαν αγωγές και κυρώσεις λόγω παραλείψεων συμμόρφωσης (π.χ. λειτουργία χωρίς έγκυρη άδεια). Η αθέμιτη χρηματιστηριακή εκμετάλλευση εμπιστευτικών πληροφοριών και η διαφθορά αποτελούν επίσης συνήθη παραδείγματα κινδύνων συμμόρφωσης.
Συστημικός κίνδυνος
Ο συστημικός κίνδυνος σχετίζεται με την πιθανότητα ενός συγκεκριμένου γεγονότος να προκαλέσει αρνητικές επιπτώσεις σε μια συγκεκριμένη αγορά ή βιομηχανία. Για παράδειγμα, η κατάρρευση της Lehman Brothers το 2008 προκάλεσε μια σοβαρή χρηματοπιστωτική κρίση στις ΗΠΑ, η οποία κατέληξε να επηρεάσει πολλές άλλες χώρες.
Οι συστημικοί κίνδυνοι αποδεικνύονται από την ισχυρή συσχέτιση μεταξύ εταιρειών που ανήκουν στον ίδιο κλάδο. Εάν η εταιρεία Lehman Brothers δεν ήταν τόσο βαθιά αναμεμειγμένη με ολόκληρο το αμερικανικό χρηματοπιστωτικό σύστημα, η πτώχευσή της θα είχε πολύ μικρότερο αντίκτυπο.
Ένας εύκολος τρόπος για να θυμόμαστε την έννοια του συστημικού κινδύνου είναι να φανταστούμε ένα φαινόμενο αλυσιδωτής αντίδρασης, όπου ένα κομμάτι πέφτει πρώτο, προκαλώντας την πτώση και άλλων κομματιών.
Συγκεκριμένα, η βιομηχανία πολύτιμων μετάλλων γνώρισε σημαντική ανάπτυξη μετά την χρηματοοικονομική κρίση του 2008. Επομένως, η διαφοροποίηση είναι ένας τρόπος μετριασμού του συστημικού κινδύνου.
Συστημικός και συστηματικός κίνδυνος
Ο συστημικός κίνδυνος δεν πρέπει να συγχέεται με τον συστηματικό ή συνολικό κίνδυνο. Ο τελευταίος είναι πιο δύσκολο να οριστεί και αναφέρεται σε ένα ευρύτερο φάσμα κινδύνων - όχι μόνο χρηματοπιστωτικών.
Οι συστηματικοί κίνδυνοι μπορεί να σχετίζονται με διάφορους οικονομικούς και κοινωνικοπολιτικούς παράγοντες, όπως ο πληθωρισμός, τα επιτόκια, οι πόλεμοι, οι φυσικές καταστροφές και οι σημαντικές αλλαγές στην κυβερνητική πολιτική.
Ουσιαστικά, ο συστηματικός κίνδυνος σχετίζεται με γεγονότα που επηρεάζουν μια χώρα ή μια κοινωνία σε πολλούς τομείς. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει τους κλάδους της γεωργίας, των κατασκευών, της εξόρυξης, της παραγωγής, της χρηματοδότησης και άλλους. Έτσι, ενώ ο συστημικός κίνδυνος μπορεί να μετριαστεί με τον συνδυασμό περιουσιακών στοιχείων που δεν σχετίζονται σε μεγάλο βαθμό, ο συστηματικός κίνδυνος δεν μπορεί να μετριαστεί με τη διαφοροποίηση του χαρτοφυλακίου.
Συμπεράσματα
Σε αυτό το άρθρο συζητήσαμε μερικά από τα πολλά είδη χρηματοοικονομικών κινδύνων, συμπεριλαμβανομένων των επενδυτικών, λειτουργικών και συστημικών κινδύνων καθώς και των κινδύνων συμμόρφωσης. Στο πλαίσιο της ομάδας επενδυτικού κινδύνου, παρουσιάσαμε τις έννοιες του κινδύνου αγοράς, του κινδύνου ρευστότητας και του πιστωτικού κινδύνου.
Όσον αφορά τις χρηματοπιστωτικές αγορές, είναι σχεδόν αδύνατο να αποφύγετε εντελώς τους κινδύνους. Το καλύτερο που μπορεί να κάνει ένας επενδυτής είναι να μετριάσει ή να ελέγξει αυτούς τους κινδύνους με κάποιο τρόπο. Έτσι, αν κατανοήσετε μερικούς από τους κύριους τύπους χρηματοοικονομικών κινδύνων, κάνετε ένα καλό πρώτο βήμα προς τη δημιουργία μιας αποτελεσματικής στρατηγικής διαχείρισης κινδύνων.