Εισαγωγή
Έχετε ακούσει ποτέ τη γιαγιά σας να μιλάει για το πώς όλα ήταν φθηνότερα όταν ήταν νεότερη; Αυτό οφείλεται στον πληθωρισμό. Προκαλείται από παρατυπίες στην προσφορά και τη ζήτηση για προϊόντα και υπηρεσίες, κάτι που οδηγεί σε αύξηση των τιμών.
Έχει ορισμένα πλεονεκτήματα, γενικότερα, όμως, ο υπερβολικός πληθωρισμός είναι αρνητικός: γιατί να θέλετε να εξοικονομήσετε χρήματα εάν αύριο θα αξίζουν λιγότερο; Προκειμένου να ελέγξουν τον πληθωρισμό όταν είναι πολύ υψηλός, οι κυβερνήσεις εφαρμόζουν πολιτικές που στοχεύουν στη μείωση των δαπανών.
Περιεχόμενα
Εισαγωγή
Ο πληθωρισμός μπορεί να οριστεί ως η μείωση της αγοραστικής δύναμης ενός δεδομένου νομίσματος. Είναι η διαρκής αύξηση της τιμής των αγαθών και των υπηρεσιών σε μια οικονομία.
Ενώ η "αλλαγή σχετικής τιμής" σημαίνει συνήθως ότι έχει αυξηθεί η τιμή μόνο ενός ή δύο αγαθών, ο πληθωρισμός αναφέρεται σε αύξηση του κόστους σχεδόν όλων των ειδών στην οικονομία. Επίσης, ο πληθωρισμός είναι ένα μακροπρόθεσμο φαινόμενο – η αύξηση των τιμών πρέπει να διατηρηθεί και όχι να είναι απλώς ένα σποραδικό γεγονός.
Οι περισσότερες χώρες πραγματοποιούν ετήσιες μετρήσεις των ποσοστών πληθωρισμού. Γενικά, θα δείτε τον πληθωρισμό να εκφράζεται ως ποσοστιαία μεταβολή: την αύξηση ή την πτώση του σε σχέση με την προηγούμενη περίοδο.
Σε αυτό το άρθρο, θα εξετάσουμε τις διάφορες αιτίες του πληθωρισμού, τους τρόπους μέτρησής του και τις επιπτώσεις (τόσο τις θετικές όσο και τις αρνητικές) που μπορεί να έχει στην οικονομία.
Αιτίες πληθωρισμού
Σε βασικό επίπεδο, μπορούμε να περιγράψουμε δύο συχνές αιτίες του πληθωρισμού. Πρώτον, μια ταχεία αύξηση της ποσότητας του πραγματικού νομίσματος σε κυκλοφορία (προσφορά). Για παράδειγμα, όταν οι Ευρωπαίοι κατακτητές υπέταξαν το δυτικό ημισφαίριο τον 15ο αιώνα, οι ράβδοι χρυσού και ασημιού πλημμύρισαν στην Ευρώπη και προκάλεσαν πληθωρισμό (η προσφορά ήταν πολύ υψηλή).
Δεύτερον, ο πληθωρισμός μπορεί να συμβεί λόγω έλλειψης προσφοράς σε ένα συγκεκριμένο αγαθό που έχει υψηλή ζήτηση. Αυτό μπορεί, στη συνέχεια, να προκαλέσει αύξηση της τιμής αυτού του αγαθού, η οποία μπορεί να επηρεάσει την υπόλοιπη οικονομία. Το αποτέλεσμα μπορεί να είναι μια γενική αύξηση των τιμών σε όλα σχεδόν τα αγαθά και τις υπηρεσίες.
Αλλά εάν εμβαθύνουμε, μπορούμε να περιγράψουμε διαφορετικούς τύπους γεγονότων που μπορεί να οδηγήσουν σε πληθωρισμό. Σε αυτό το σημείο, θα κάνουμε έναν διαχωρισμό μεταξύ του πληθωρισμού ζήτησης, του πληθωρισμού κόστους και του εγγενούς πληθωρισμού. Υπάρχουν και άλλες παραλλαγές, αλλά αυτές είναι οι σημαντικότερες στο "τριγωνικό μοντέλο" που προτάθηκε από τον οικονομολόγο Robert J. Gordon.
Πληθωρισμός ζήτησης
Ο πληθωρισμός ζήτησης είναι το πιο κοινό είδος πληθωρισμού και προκαλείται από την αύξηση των δαπανών. Σε αυτήν την περίπτωση, η ζήτηση υπερτερεί της προσφοράς αγαθών και υπηρεσιών – ένα φαινόμενο που προκαλεί αύξηση των τιμών.
Για να το δείξουμε αυτό, ας εξετάσουμε μια αγορά όπου ένας αρτοποιός πουλά τα προϊόντα του. Μπορεί να παράγει περίπου 1.000 καρβέλια ψωμί την εβδομάδα. Αυτή η τακτική λειτουργεί καλά, καθώς πουλά περίπου αυτήν την ποσότητα κάθε εβδομάδα.
Αλλά ας υποθέσουμε ότι υπάρχει μια τεράστια αύξηση στη ζήτηση για ψωμί. Ίσως οι οικονομικές συνθήκες να έχουν βελτιωθεί, πράγμα που σημαίνει ότι οι καταναλωτές έχουν περισσότερα χρήματα να ξοδέψουν. Ως εκ τούτου, είναι πιθανό να δούμε αύξηση στην τιμή των ψωμιών του αρτοποιού.
Γιατί; Ο φούρναρής μας λειτουργεί με πλήρη δυναμικότητα όταν φτιάχνει τα 1.000 ψωμιά. Ούτε το προσωπικό του ούτε οι φούρνοι του μπορούν να παράγουν περισσότερα από αυτόν τον αριθμό. Θα μπορούσε να φτιάξει περισσότερους φούρνους και να προσλάβει περισσότερο προσωπικό, αλλά αυτό απαιτεί χρόνο.
Μέχρι τότε, υπάρχουν πάρα πολλοί πελάτες και όχι αρκετό ψωμί. Μερικοί πελάτες θα είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν υψηλότερες τιμές για ένα καρβέλι, επομένως είναι φυσικό ο αρτοποιός να αυξήσει ανάλογα την τιμή του.
Τώρα, εκτός από την αυξημένη ζήτηση για ψωμί, φανταστείτε ότι οι βελτιωμένες οικονομικές συνθήκες οδήγησαν και σε μεγαλύτερη ζήτηση για γάλα, λάδι και πολλά άλλα προϊόντα. Αυτό είναι που ορίζει τον πληθωρισμό ζήτησης. Οι άνθρωποι αγοράζουν όλο και περισσότερα αγαθά κατά τρόπο που η ζήτηση ξεπερνά την προσφορά – προκαλώντας αύξηση των τιμών.
Πληθωρισμός κόστους
Ο πληθωρισμός κόστους συμβαίνει όταν τα επίπεδα τιμών αυξάνονται ως αποτέλεσμα του αυξημένου κόστους στις πρώτες ύλες ή την παραγωγή. Σε αυτό το είδος πληθωρισμού, το επιπλέον κόστος "σπρώχνεται" στον καταναλωτή.
Ας επιστρέψουμε στον φούρναρη του προηγούμενου παραδείγματος. Έφτιαξε τους νέους του φούρνους και προσέλαβε επιπλέον προσωπικό για να παράγει 4.000 καρβέλια ψωμί την εβδομάδα. Προς το παρόν, η προσφορά καλύπτει τη ζήτηση και όλοι είναι ευχαριστημένοι.
Μια μέρα, ο φούρναρης μαθαίνει δυσάρεστα νέα. Η συγκομιδή του σιταριού ήταν ιδιαίτερα κακή αυτήν τη σεζόν, πράγμα που σημαίνει ότι δεν υπάρχει αρκετή προμήθεια για να διανεμηθεί σε όλα τα αρτοποιεία της περιοχής. Ο φούρναρης πρέπει να πληρώσει περισσότερα για το σιτάρι που χρειάζεται για την παραγωγή των καρβελιών. Με αυτήν την πρόσθετη δαπάνη, πρέπει να αυξήσει τις τιμές που χρεώνει, παρόλο που η καταναλωτική ζήτηση δεν έχει αυξηθεί.
Μια άλλη πιθανότητα είναι η κυβέρνηση να αυξήσει τον κατώτατο μισθό. Αυτό επιβαρύνει το κόστος παραγωγής του αρτοποιού, επομένως, για ακόμα μια φορά, πρέπει να αυξήσει τις τιμές των καρβελιών.
Σε μεγάλη κλίμακα, ο πληθωρισμός κόστους προκαλείται συχνά από ελλείψεις σε πόρους (όπως σιτάρι ή λάδι), αυξημένη κρατική φορολογία στα αγαθά ή πτώση των συναλλαγματικών ισοτιμιών (με αποτέλεσμα οι εισαγωγές να κοστίζουν περισσότερο).
Εγγενής πληθωρισμός
Ο εγγενής πληθωρισμός (ή πληθωρισμός καταλοίπων) είναι ένας τύπος πληθωρισμού που προκύπτει από προηγούμενη οικονομική δραστηριότητα. Ως εκ τούτου, μπορεί να προκληθεί από τις δύο προηγούμενες μορφές πληθωρισμού, εάν συνεχίσουν να υφίστανται με την πάροδο του χρόνου. Ο εγγενής πληθωρισμός σχετίζεται στενά με τις έννοιες των πληθωριστικών προσδοκιών και της σπειροειδούς αύξησης τιμών/μισθών.
Το πρώτο περιγράφει την ιδέα ότι – μετά από περιόδους πληθωρισμού – οι άνθρωποι και οι επιχειρήσεις αναμένουν ότι ο πληθωρισμός θα συνεχιστεί στο μέλλον. Εάν υπήρχε πληθωρισμός τα προηγούμενα χρόνια, οι εργαζόμενοι είναι πιο πιθανό να διαπραγματευτούν υψηλότερους μισθούς, με αποτέλεσμα οι επιχειρήσεις να χρεώνουν περισσότερα για τα προϊόντα και τις υπηρεσίες τους.
Η σπειροειδής αύξηση τιμών-μισθών είναι μια έννοια που απεικονίζει την τάση του εγγενούς πληθωρισμού να προκαλεί περισσότερο πληθωρισμό. Μπορεί να προκύψει όταν οι εργοδότες και οι εργαζόμενοι δεν μπορούν να καταλήξουν σε συμφωνία για την αξία των μισθών τους. Εφόσον οι εργαζόμενοι απαιτούν υψηλότερους μισθούς για να προστατεύσουν τον πλούτο τους από τον αναμενόμενο πληθωρισμό, οι εργοδότες αναγκάζονται να αυξήσουν το κόστος των προϊόντων τους. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε έναν αυτοτροφοδοτούμενο κύκλο, όπου οι εργαζόμενοι απαιτούν ακόμη υψηλότερους μισθούς ως απόκριση στο αυξημένο κόστος αγαθών και υπηρεσιών – και ο κύκλος συνεχίζεται.
Διορθωτικά μέτρα για τον πληθωρισμό
Ο ανεξέλεγκτος πληθωρισμός μπορεί να είναι επιζήμιος για την οικονομία, επομένως είναι λογικό οι κυβερνήσεις να λαμβάνουν προληπτικά μέτρα για τον περιορισμό των επιπτώσεών του. Αυτό μπορούν να το κάνουν τροποποιώντας την προσφορά χρήματος και κάνοντας αλλαγές στη νομισματική και δημοσιονομική πολιτική.
Οι κεντρικές τράπεζες (όπως η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των Ηνωμένων Πολιτειών) έχουν τη δυνατότητα να αλλάξουν την προσφορά χρήματος με την αύξηση ή τη μείωση της ποσότητας σε κυκλοφορία. Ένα κοινό παράδειγμα αυτού είναι η ποσοτική χαλάρωση (quantitative easing, ή QE), στην οποία οι κεντρικές τράπεζες αγοράζουν τραπεζικά περιουσιακά στοιχεία για να εισαγάγουν στην οικονομία νέο τυπωμένο χρήμα. Στην πραγματικότητα, αυτό το μέτρο μπορεί να επιδεινώσει τον πληθωρισμό, επομένως δεν χρησιμοποιείται όταν ο πληθωρισμός είναι το πρόβλημα.
Το αντίθετο της QE είναι η ποσοτική σύσφιξη (quantitative tightening, ή QT), η οποία είναι μια νομισματική πολιτική που μπορεί να μειώσει τον πληθωρισμό μειώνοντας την προσφορά χρήματος. Ωστόσο, υπάρχουν ελάχιστα στοιχεία που υποστηρίζουν την QT ως καλή επανορθωτική τακτική για τον πληθωρισμό. Στην πράξη, οι περισσότερες κεντρικές τράπεζες ελέγχουν τον πληθωρισμό αυξάνοντας τα επιτόκια.
Υψηλότερα επιτόκια
Τα υψηλότερα επιτόκια καθιστούν πιο ακριβό τον δανεισμό χρημάτων. Ως αποτέλεσμα, η πίστωση γίνεται λιγότερο ελκυστική για τους καταναλωτές και τις επιχειρήσεις. Σε επίπεδο καταναλωτή, τα αυξημένα επιτόκια θα αποθαρρύνουν τις δαπάνες, προκαλώντας μείωση της ζήτησης για αγαθά και υπηρεσίες.
Η αποταμίευση κατά τη διάρκεια αυτών των περιόδων γίνεται ελκυστική, και είναι ακόμα καλύτερη για όσους δανείζουν χρήματα, ώστε να κερδίζουν τόκους. Ωστόσο, η ανάπτυξη της οικονομίας ενδέχεται να περιοριστεί, καθώς οι επιχειρήσεις και οι ιδιώτες είναι πιο προσεκτικοί όσον αφορά τη λήψη πιστώσεων για επενδύσεις ή δαπάνες.
Αλλαγή δημοσιονομικής πολιτικής
Αν και οι περισσότερες χώρες χρησιμοποιούν νομισματικές πολιτικές για τον έλεγχο του πληθωρισμού, μια επιλογή είναι, επίσης, η αλλαγή της δημοσιονομικής πολιτικής. Η δημοσιονομική πολιτική αναφέρεται στις δαπάνες των κυβερνήσεων και στην προσαρμογή των φόρων για να επηρεαστεί η οικονομία.
Εάν, για παράδειγμα, οι κυβερνήσεις αυξήσουν τον φόρο εισοδήματος που εισπράττουν, τότε οι άνθρωποι έχουν και πάλι λιγότερο διαθέσιμο εισόδημα. Ως αποτέλεσμα, υπάρχει λιγότερη ζήτηση στην αγορά, η οποία πρέπει θεωρητικά να μειώσει τον πληθωρισμό. Ωστόσο, αυτή είναι μια επικίνδυνη επιλογή, καθώς το κοινό ενδέχεται να αντιδράσει δυσμενώς σε υψηλότερους φόρους.
Μέτρηση του πληθωρισμού με δείκτη τιμών
Περιγράψαμε, λοιπόν, τα μέτρα για την καταπολέμηση του πληθωρισμού, αλλά πώς ξέρουμε πραγματικά ότι χρειάζεται να αντιμετωπιστεί; Το πρώτο βήμα, προφανώς, είναι να μετρήσουμε τον πληθωρισμό. Συνήθως, αυτό γίνεται με την παρακολούθηση ενός δείκτη σε μια καθορισμένη χρονική περίοδο. Σε πολλά κράτη, το βασικό μέτρο του πληθωρισμού είναι ένας δείκτης τιμών καταναλωτή (ή ΔΤΚ).
Ένας ΔΤΚ λαμβάνει υπόψη τις τιμές μιας μεγάλης ποικιλίας καταναλωτικών προϊόντων, χρησιμοποιώντας έναν σταθμισμένο μέσο όρο για την αποτίμηση ενός καλαθιού ειδών και υπηρεσιών που αγοράζουν τα νοικοκυριά. Αυτό γίνεται κατά διαστήματα και η βαθμολογία μπορεί, έπειτα, να συγκριθεί με το ιστορικό βαθμολογιών. Οντότητες όπως η Υπηρεσία Στατιστικών Στοιχείων Εργασίας των ΗΠΑ (Bureau of Labor Statistics) συλλέγουν αυτά τα δεδομένα από καταστήματα σε όλη τη χώρα για να διασφαλίσουν ότι οι υπολογισμοί τους είναι όσο το δυνατόν ακριβέστεροι.
Στον υπολογισμό σας, μπορεί να δείτε μια βαθμολογία ΔΤΚ 100 για το "έτος βάσης" και, στη συνέχεια, μια βαθμολογία 110 δύο χρόνια αργότερα. Θα μπορούσατε, επομένως, να καταλήξετε στο συμπέρασμα ότι, σε διάστημα δύο ετών, οι τιμές έχουν αυξηθεί κατά 10%.
Ένας μικρός πληθωρισμός δεν είναι απαραίτητα κακός. Είναι ένα φυσικό φαινόμενο στα σημερινά συστήματα νομισμάτων fiat και είναι κάπως οφέλιμος, καθώς ενθαρρύνει τις δαπάνες και τον δανεισμό. Ωστόσο, είναι σημαντικό ο ρυθμός του πληθωρισμού να παρακολουθείται στενά, ώστε να διασφαλίζεται ότι δεν θα έχει αρνητικές επιπτώσεις στην οικονομία.
Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα του πληθωρισμού
Με μια πρώτη ματιά, ο πληθωρισμός μπορεί να φαίνεται ως κάτι που πρέπει να αποφεύγεται εντελώς. Ωστόσο, παραμένει αναπόσπαστο κομμάτι των σύγχρονων οικονομιών, επομένως, στην πραγματικότητα είναι ένα πολύ πιο περίπλοκο θέμα. Ας δούμε μερικά από τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά του.
Πλεονεκτήματα του πληθωρισμού
Αύξηση δαπανών, επενδύσεων και δανεισμού
Όπως αναφέραμε προηγουμένως, ένα χαμηλό ποσοστό πληθωρισμού μπορεί να ωφελήσει την οικονομία τονώνοντας τις δαπάνες, τις επενδύσεις και τον δανεισμό. Είναι λογικότερο να αγοράζετε αγαθά ή υπηρεσίες αμέσως, καθώς ο πληθωρισμός κάνει ίδιο ποσό μετρητών να έχει μειωμένη αγοραστική δύναμη στο μέλλον.
Μεγαλύτερα κέρδη
Ο πληθωρισμός ωθεί τις εταιρείες να πωλούν τα αγαθά και τις υπηρεσίες τους σε υψηλότερες τιμές, έτσι ώστε να προστατεύονται από τις επιπτώσεις του πληθωρισμού. Μπορούν να αιτιολογήσουν αυτές τις αυξήσεις, αλλά μπορούν, επίσης, να αυξήσουν τις τιμές λίγο υψηλότερα από ό,τι χρειάζεται για να αποκομίσουν πρόσθετα κέρδη.
Είναι καλύτερο από τον αποπληθωρισμό
Όπως μπορείτε να μαντέψετε από το όνομα, ο αποπληθωρισμός είναι το αντίθετο του πληθωρισμού και χαρακτηρίζεται από μείωση των τιμών με την πάροδο του χρόνου. Δεδομένου ότι οι τιμές πέφτουν, οι καταναλωτές θεωρούν λογικότερη την καθυστέρηση των αγορών, καθώς μπορούν να έχουν καλύτερες τιμές στο εγγύς μέλλον. Αυτό μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την οικονομία, καθώς δεν υπάρχει τόσο μεγάλη ζήτηση για αγαθά και υπηρεσίες.
Ιστορικά, οι περίοδοι αποπληθωρισμού είχαν ως αποτέλεσμα υψηλότερα ποσοστά ανεργίας και στροφή προς την αποταμίευση αντί για τις δαπάνες. Αν και δεν είναι απαραίτητα κακό σε ατομικό επίπεδο, ο αποπληθωρισμός τείνει να εμποδίζει την οικονομική ανάπτυξη.
Μειονεκτήματα του πληθωρισμού
Υποτίμηση νομίσματος και υπερπληθωρισμός
Η εύρεση του σωστού ποσοστού πληθωρισμού είναι δύσκολη και η αποτυχία ελέγχου του μπορεί να έχει καταστροφικές συνέπειες. Εν τέλει, διαβρώνει τον πλούτο που κατέχουν οι άνθρωποι: αν βάλετε 100.000 $ σε μετρητά κάτω από το στρώμα σας σήμερα, σε δέκα χρόνια δεν θα έχουν την ίδια αγοραστική δύναμη.
Ο υψηλός πληθωρισμός μπορεί να οδηγήσει σε υπερπληθωρισμό, ο οποίος θεωρείται ότι συμβαίνει όταν οι τιμές αυξάνονται περισσότερο από 50% σε έναν μήνα. Το να πληρώσετε 15 $ για μια βασική ανάγκη που κόστιζε μόνο 10 $ εβδομάδες πριν δεν είναι ιδανικό, αλλά σπάνια η αύξηση σταματά εκεί. Σε περιόδους υπερπληθωρισμού, οι τιμές συχνά υπερβαίνουν κατά πολύ το ποσοστό του 50%, καταστρέφοντας ουσιαστικά το νόμισμα και την οικονομία.
Αβεβαιότητα
Εάν τα ποσοστά πληθωρισμού είναι υψηλά, μπορεί να επικρατήσει η αβεβαιότητα. Ο κόσμος και οι επιχειρήσεις δεν είναι σίγουροι για το πού οδεύει η οικονομία, επομένως θα είναι πιο προσεκτικοί με τα χρήματά τους – οδηγώντας σε λιγότερες επενδύσεις και λιγότερη οικονομική ανάπτυξη.
Κυβερνητικός παρεμβατισμός
Ορισμένοι αντιτίθενται στην ιδέα της κυβέρνησης να επιχειρεί να ελέγξει τον πληθωρισμό, επικαλούμενοι τις αρχές της ελεύθερης αγοράς. Υποστηρίζουν ότι η ικανότητα της κυβέρνησης να "δημιουργεί νέα χρήματα" (ή οι εκτυπωτές χρημάτων να τρελαίνονται, όπως είναι ευρέως γνωστό στους κύκλους των κρυπτονομισμάτων) υπονομεύει τις φυσικές οικονομικές αρχές.
Συμπεράσματα
Οι επιπτώσεις του πληθωρισμού είναι τέτοιες που βλέπουμε τις τιμές να αυξάνονται με την πάροδο του χρόνου, προκαλώντας αύξηση του κόστους ζωής. Είναι ένα φαινόμενο που έχουμε αποδεχτεί – σε τελική ανάλυση, εάν ελέγχεται σωστά, ο πληθωρισμός μπορεί να είναι επωφελής για την οικονομία.
Στη σημερινή κοινωνία, τα καλύτερα διορθωτικά μέτρα φαίνεται να έγκεινται στις ευέλικτες δημοσιονομικές και νομισματικές πολιτικές, οι οποίες επιτρέπουν στις κυβερνήσεις να προσαρμόζονται για να διατηρούν υπό έλεγχο τις αυξανόμενες τιμές. Ωστόσο, αυτές οι πολιτικές πρέπει να εφαρμόζονται πολύ προσεκτικά, διαφορετικά θα μπορούσαν εν τέλει να προκαλέσουν περαιτέρω ζημιά στην οικονομία.