Blockchain ve
piyasa terimlerinin aynı cümle içinde kullanıldığını gördüğünüzde şüphesiz aklınıza
kripto para alım satımlarına altyapı sunan borsa ekosistemi geliyordur. Fakat aslında
blockchain teknolojisi çok sayıda farklı amaca hizmet edebilir ve farklı birçok tür piyasa bu teknolojinin üzerine inşa edilebilir.
Finansal varlıklar ya fiziksel objeler (maddi) ya da dijital ürünler (gayrimaddi) olabilir. Fakat türünden bağımsız olarak varlık değer taşıyorsa bu varlık için potansiyel bir piyasa da vardır.
Bu makalede blockchain teknolojisinden önemli ölçüde fayda sağlayabilecek bir piyasa türüne yani tahmin piyasalarına odaklanacağız.
Tahmin piyasası, katılımcıların yalnızca
opsiyon ya da kripto para değil bilgi ticareti yaptığı spekülatif bir piyasadır. Tahmin piyasasındaki yatırımcılar gelecekteki olayların sonuçları üzerine bahse girer.
Bu aklınıza gelebilecek herhangi bir olay olabilir (tabi ki bir brokerın listelemeyi kabul edebileceği bir olay olmalıdır). Evet/hayır yanıtına sahip bir soru örneğini ele alalım: 2025 yılına kadar ABD'den Avrupa'ya kadar giden bir tren olacak mı?
Burada iki olasılık vardır. Böyle bir tren ya olur ya da olmaz. Trenin önümüzdeki beş yıl içinde faaliyete geçmeyeceğinden eminseniz, birkaç tane hayır sözleşmesi satın alabilirsiniz. Sözleşme fiyatları 0 USD ve 1 USD arasındadır.
Eğer belirtilen son tarihte tren faaliyete geçmemişse hayır sözleşmeleri 1 USD'den paraya çevrilebilir ve evet sözleşmelerinin hiç değeri olmaz. Bunun aksine tren faaliyete geçmişse bu durumda hayır sözleşmelerinin hiç değeri olmaz ve evet sözleşmelerinin değeri 1 USD olur.
Bununla birlikte, piyasa duyarlılığı değiştikçe ve yeni bilgiler ortaya çıktıkça sözleşme değeri değişkenlik gösterir. Yukarıdaki örnek için son tarih yaklaştıkça su altı tüneli teknolojisine yönelik bir gelişme yoksa hayır sözleşmelerinin fiyatı yükselebilir. Fakat büyük bir şirketin 2024 itibariyle bu tren hizmetini faaliyete geçireceğine yönelik yapacağı bir duyuru evet sözleşmelerinin fiyatının artmasına neden olabilir.
Tahmin piyasaları, standart spekülatif piyasalara benzermiş gibi gözükebilir. Katılımcılar, fiyatların zamanla artacağı umuduyla sözleşme satın alır. Fakat aslında tahmin piyasaları ortalama bir spekülatif platformdan çok farklıdır. Doğru şekilde kullanıldıklarında güçlü tahmin araçlarına dönüşebilirler.
Piyasa katılımcılarının bir bahse girmeden önce kararlarına etki eden bazı bilgilere sahip olması olasıdır. Standart kumarın aksine belirli sonuçların olasılığını etkileyecek dış etmenler bulunur.
Akıllı yatırımcılar araştırma yapar ve uzmanlar da fikirlerini ortaya koyar. Konu hakkında bilgi sahibi olanlar ya da içeriden bilgiye ulaşanlar daha yüksek değerde olacaklarına inandıkları sözleşmelere yatırım yapar. En özünde tahmin piyasaları bilgi kaynağı olarak hizmet eder.
Kıtalar arası tren örneğimizde eğer hayır sözleşmeleri 0.90 USD üzerinden ve evet sözleşmeleri 0.10 USD üzerinden işlem görüyorsa, bu durum bize görece daha az kişinin kavramın başarısına inandığını gösterir. Bilgi sahibi olanların bilgilerini ‘paylaşmaya’ ekonomik olarak teşvik edilmesi sayesinde piyasanın kolektif içgörüsü veriye yansır.
Tahmin piyasaları bilgiyi bir araya getirme ve sunma konularında çok başarılıdır. Kalabalıkların bilgeliğinin yalnızca birkaç uzman tarafından bilinen verilerden her zaman daha üstün olacağı prensibine dayanarak çalışır. IT'den yenilenebilir enerjiye kadar tüm sektörlerden paydaşlar bu piyasaları inceleyerek avantaj elde edebilir çünkü ekosistem tarafından neyin gerçekleşme olasılığının daha yüksek görüldüğünü anlayabilir. Dahası piyasalar, gelecekte karşılaşılacak sonuçlara yönelik doğru bir resme ulaşmak için bilgiyi topluluk kaynaklı hale getirir.
Savunucuları tahmin piyasalarının futarşi olarak bilinen yeni bir demokrasi formunda temel teknoloji olarak hizmet edebileceğine bile inanır.
Evet ve hayır sözleşmelerine bile ihtiyacımız olmayabilir. Birbiriyle kesişmeyen herhangi iki sonucu kullanabiliriz. Bunun popüler örneklerinden biri başkanlık seçimleridir. Rakiplerin Aday A ve Aday B olduklarını varsayalım. Bahis yatıracak olanlar Aday A'nın kazanacağına inanıyorsa Aday A sözleşmelerini satın alabilir ve bunun aksine inanıyorsa Aday B sözleşmelerini satın alabilir.
Kripto para dünyasına girmek mi istiyorsunuz? Binance üzerinden Bitcoin alabilirsiniz!
Tahmin piyasaları kendi başlarına çok güçlü araçlar olarak kullanılabilir fakat merkeziyetsiz hale getirilirlerse değer önerileri büyük oranda güçlendirilebilir. Günümüzde merkezi platformların sundukları oldukça sınırlıdır. Bunun sebebi yerel regülasyonlar ya da platform sahiplerinin belirli sözleşmeleri dahil etmek istememesi olabilir. Nihayetinde kullanıcıların böyle platformların yöneticilerine güvenmeleri ve hizmetten faydalanmak için ekstra ücret ödemesi gerekir.
Geleneksel merkezi modelin yerine blockchain temelli bir yaklaşıma sahip merkeziyetsiz alternatifler getirilebilir. Bunun sansüre dayanıklılık, aracı sayısının azalması ve artan erişilebilirlik gibi birçok faydası olabilir.
Sansüre dayanıklılık
Mevcut tahmin piyasaları tipik olarak tek bir parti tarafından idare edilir. Bu da hükümet yetkililerinin ya da kötü niyetli kişilerin bu platformları kolayca kapatabileceği anlamına gelir. Merkeziyetsiz platformlar ise böyle kolayca kapatılamaz.
Akıllı kontratlar tarafından idare edilen platformlarda bu tek hata noktası ortadan kalkar. Kod, ağ üzerindeki her bir
node tarafından çalıştırılır. Sözleşmelerin belli bir şekilde yaratılması durumunda hiçbir kullanıcı piyasanın temelinde yer alan programları değiştiremez ya da silemez.
Aracı olmaması
Blockchainler idarecilere ihtiyaç duymaz. Normalde üçüncü partiler tarafından yapılan işler otomatik bir koda yönlendirildiği için aracılara olan ihtiyaç ortadan kalkar. Kullanıcılar doğrudan akıllı kontratla etkileşim kurar. Bu da kullanıcıların üçüncü bir partiye işlem ücreti ödemeyeceği (merkezi platformların aksine) anlamına gelir. Kullanıcı kimseye güvenmek zorunda olmadığı için karşı taraf riski de ortadan kalkar.
İzne dayalı olmama
Merkeziyetsiz tahmin piyasalarında dünyanın her yerinden bireyler bahse girebilir ya da kullanıcıların küresel anlamda erişebileceği sözleşmeler yaratabilir. Daha önceki platformları tıkayan coğrafi ve regülasyona yönelik kısıtlamalar sorun olmaktan çıkar.
Eğer bir aracı yoksa ve merkezi otoritenin hiçbir türü bulunmuyorsa vade günü geldiğinde hangi sonucun gerçekleştiğini nasıl belirleyebiliriz?
Bir tür “gerçeklik” mekanizmasına ihtiyaç duyarız ve
blockchain oracle'ları da bu noktada oyuna dahil olur. Bize bir sonucun gerçekleşip gerçekleşmediğini katiyetle söyleyecek bir veri kaynağı kullanmamız gerekir. Buna yönelik birkaç kullanışlı olası yaklaşım vardır.
En basiti bir üçüncü parti web sitesine ya da veri akışına bağlanmak olabilir fakat bu blockchain kullanımıyla temelden çelişir çünkü sonuçların kontrolü üçüncü partinin elinde olur. Örneğin kendi çıkarları için yalan söylemeyi tercih edebilir ya da hile yapmak isteyenler için bir hedef haline gelebilir.
Diğer seçenek, kullanıcıları olayların gerçek sonuçlarını paylaşmaya yönelik finansal olarak teşvik etmektir. Kullanıcıların raporlama yapabilmek için tokenlarını bağlamasını gerektiren
staking mekanizmaları kullanılabilir. Doğru raporlama yapmaları durumunda bir çeşit ödüle hak kazanırlar. Hile yapma girişiminde bulunmalarında ise bağladıkları tokenları (stake) kaybederler. Bu model, ilk blockchain tahmin piyasası platformu
Augur tarafından anlaşmazlıkların çözülmesi için kullanılır.
Gnosis gibi diğerleri ise kullanıcıların farklı merkezi ve merkeziyetsiz çözümler arasından tercih yapmasına izin verir.
Blockchain oracle'ların tahmin piyasalarında kullanılması yeni bir kavram. Olgunlaşmamış bir teknoloji olduğu için de farklı tahmin piyasası türleri için hangi oracle yapısının uygun olduğu henüz netlik kazanmadı. Geçtiğimiz yıl
Binance Research tarafından konuyla ilgili bir rapor yayınlandı. Raporda dikkate değer şekilde en popüler tahmin piyasası uygulamalarından birinde bir
Tasarım Hatası Saldırısı ve diğer hatalar belirlendi.
Tahmin piyasaları gelecekteki sonuçlara yönelik bahse girmek için ilgi çekici araçlar fakat aynı zamanda neredeyse her şey hakkında güvenilir bilgi toplamak için sofistike araçlar da olabilirler. Bireyleri bilgilerini piyasada paylaşmaya yönelik finansal olarak teşvik ederek sosyal, sektörel ve politik trendler hakkında içgörüler edinebiliriz.
Şu anda merkezi platformların yetersizlikleri nedeniyle tahmin piyasaları gerçek potansiyelini ortaya koyamıyor. Fakat bu durum merkeziyetsiz alternatiflerle değişebilir. Daha yetkin oracle'lar geliştirildikçe blockchain teknolojisi, üzerinde değişliklik yapılamayacak kanıtlanabilir şekilde doğru çalışan kodlara ev sahipliği yapabilir.
