Oyun teorisi kripto paraların gelişiminde birinci derecede önemlidir ve Bitcoin’in ağı bozmaya yönelik çok sayıda girişime rağmen 10 yıldan uzun süredir ayakta kalabilmesi sağlayan nedenlerden biridir.
Oyun Teorisi Nedir?
Temelde oyun teorisi, insanların rasyonel karar verme davranışlarını çalışmak için kullanılan bir uygulamalı matematik yöntemidir. “Oyun”, oyuncuların diğerlerini etkilerken ya da oyun kurallarına göre davranırken rasyonel davranma eğiliminde olmaları için interaktif bir ortam olarak tasarlanmıştır.
Kavram ilk olarak ekonomide işletmelerin, piyasaların ve tüketicilerin davranışlarını incelemek için geliştirilmiş fakat daha sonra farklı çalışma alanlarında da sıklıkla kullanılmıştır. Bu nedenle oyun teorisi modelleri, etkileşim halindeki birimlerin potansiyel davranışlarını ve eylemlerinin olası sonuçlarını daha önceden belirlenmiş koşullar altında incelemek için bir araç olarak kullanılabilir. Modeller aynı zamanda politika, sosyoloji, psikoloji ve felsefe alanına da geniş çapta uygulanabilir.
Mahkum İkilemi
Mahkum İkilemi, oyun teorisi modelinin en popüler örneklerinden biridir. 2 suçlunun (A ve B) tutuklandıktan sonra sorgulandığı bir senaryoda geçmektedir. Her bir suçlu farklı bir odada sorgulanır ve suçluların birbirleriyle iletişim kurması mümkün değildir.
Savcı, suçluları cezalarının düşürme karşılığında birbirlerinin aleyhine ifade vermeye ikna etmeye çalışır. Eğer A, B’nin aleyhine ifade verirse kendisi serbest kalır ve B 3 yıl hapse gider (ya da tam tersi). Fakat, eğer her ikisi de ihanet eder ve birbirinin aleyhinde tanıklık ederse ikisi de 2 yıl hapse gider. Son olarak, eğer hem A hem B ihanet etmemeye karar verir ve sessiz kalırsa, her ikisi de delil yetersizliğinden yalnızca 1 yıl hapis cezası alır.
Bu durumda olası sonuçlar aşağıdaki şekildedir (verdikleri kararlar doğrultusunda)
B ihanet eder | B sessiz kalır | |
A ihanet eder | İkisi de 2 yıl hapse gider. | A serbest kalır. B, 3 yıl hapse gider. |
A sessiz kalır | B serbest kalır. A, 3 yıl hapse gider.. | İkisi de 1 yıl hapse gider |
A (ya da B) için açıkça en iyi senaryo ihanet etmek ve serbest kalmaktır fakat bu diğerinin sessiz kalmasını gerektirir ve diğer kişinin ne karar vereceğini tahmin edebilmek mümkün değildir. Ödül söz konusu olduğunda, çoğu rasyonel mahkum kendi çıkarına yönelik hareket edecek ve diğerine ihanet edecektir. Fakat hem A, hem de B ihanet ederse 2 Yıl hapis cezası alırlar ve bu en iyi sonuç değildir. Dolayısıyla, onlar için bir çift olarak en iyi seçenek sessiz kalmaları ve 2 yıl yerine 1 yıl ceza almalarıdır.
Mahkum İkilemin pek çok çeşidi vardır fakat bu basit hikaye insan davranışları ve rasyonel karar verme süreçlerinin sonuçlarını incelemek için oyun teorisi modelleri kullanma fikrini örneklemektedir.
Oyun Teorisi ve Kripto Paralar
Kripto paralara uygulandığında, oyun teorisi modelleri Bitcoin gibi güvenli ve güvene dayalı olmayan (trustless) bir ekonomik sistemin tasarlanmasında önemli bir rol oynar. Bitcoin’in bir Bizans Hata Toleransı (BFT) sistemi olarak yaratılması kriptografi ve oyun teorisinin uyumlu bir birleşimi sonucudur.
Oyun teorisinin kripto para bağlamında kullanılması Kripto ekonomi kavramının doğmasına sebep olmuştur. Bu kavram temelde, blockchain protokollerinin ekonomisini ve bu protokollerin tasarımının katılımcıların davranışları sonucunda belirlenecek potansiyel sonuçlarını çalışır. Ekosistemin tam olarak parçası olamayan fakat bir noktada yalnızca içeriden bozmaya çalışmak için ağa katılacak olan “dış birimlerin” davranışları da değerlendirmeye alınır.
Diğer bir deyişle, Kripto ekonomi protokolün teşvik ettiği hareketler doğrultusunda, en rasyonel ve olası kararları göz önüne alarak ağ node’larının davranışlarını inceler.
Bitcoin, farklı yerlere dağılmış birçok node’dan oluşan dağıtılmış bir sistem olarak tasarlandığı için, işlemler ve blokların doğrulanması için node’ların fikir birliğine varması gerekliliğine dayanır. Fakat, bu node’lar birbirlerine gerçekten güvenemeyebilir. Böyle bir sistem kötü niyetli eylemlerden nasıl kaçınabilir? Bir blockchain dürüst olmayan node’lar tarafından bozulmanın önüne nasıl geçebilir?
Bitcoin ağınının onu kötü niyetli eylemlerden koruyan en önemli özelliklerinden biri Proof of Work mutabakat algoritmasıdır. Bu algoritma madencilik işlemini çok masraflı ve zor hale getiren kriptografik teknikler kullanarak çok rekabetçi bir madencilik ortamı yaratır. Dolayısıyla, PoW temelli kripto paraların mimarisi madenci node’ları dürüst davranmaya teşvik eder (yatırım yaptıkları kaynakları kaybetme riskini önlemek için). Her türlü kötü niyetli eylem kınanır ve hızlıca cezalandırılır. Dürüst olmayan şekilde hareket eden madenci node’lar muhtemelen çok para kaybedecek ve ağdan atılacaktır. Sonuç olarak bir madenci için en olası ve rasyonel davranış dürüst davranmak ve blockchaini güvenli tutmaktır.
Sonuç
Oyun teorisinin genel uygulaması insanların rasyonel zihinleriyle nasıl davrandığını ve karar verdiğini incelemek ve modellemektir. Bu nedenle, kripto paralarda olduğu gibi dağıtılmış sistemler tasarlanırken oyun teorisi modelleri her zaman dikkate alınmalıdır.
Kriptografi ve oyun teorisinin dengeli bir birleşimi sayesinde Proof of Work algoritması Bitcoin blockchain’ini saldırılara büyük oranda dayanıklı, merkeziyetsiz bir ekonomik sistem olarak oluşturabilmiştir. Aynısı diğer kripto paralar için de geçerlidir ve oyun teorisi kavramları PoS blockchain’lerine de uygundur. Burada en büyük fark Proof of Stake blockchain’lerinin işlem ve blok geçerliliği için kullandığı yöntemdir.
Fakat unutmamak gerekir ki, bir blockchain’in güvenliği ve dayanıklılığı protokolüne ve ağdaki katılımcı sayısına dayanır. Daha büyük dağıtılmış ağlar, küçük olanlara göre daha güvenilirdir.