İçerik
Finansal risk nedir?
Kısaca finansal risk, para ya da değerli varlıkları kaybetme riskidir. Finansal piyasalar bağlamında risk, bir kişinin alım satım ya da yatırım yaparken kaybedebileceği para miktarı olarak tanımlanabilir. Yani risk gerçek kayıp değil en nihayetinde kaybedilebilecek tutardır.
Diğer bir deyişle birçok finansal hizmet ya da işlem doğası gereği kayıp riskine sahiptir ve buna finansal risk adı verilir. Genel anlamda bu kavram, finansal piyasalar, işletmeler ve idari kurumlar gibi birçok farklı senaryoya uygulanabilir.
Finansal riskleri belirleme ve değerlendirme süreçlerine genellikle risk yönetimi adı verilir: Fakat risk yönetimi konusunu incelemeye başlamadan önce finansal risk ve bu riskin pek çok türü hakkında temel bilgilere sahip olmak önemlidir.
Finansal riskleri tanımlamanın ve sınıflandırmanın birden fazla yolu bulunur. Başlıca örnekler arasında yatırım riski, operasyonel risk, uyumluluk riski ve sistemik risk yer alır.
Finansal risk türleri
Daha önce de belirttiğimiz gibi finansal riskleri kategorilere ayırmanın birçok yolu vardır ve bu risklerin tanımları kullanıldıkları bağlama göre büyük farklar gösterebilir. Bu makale yatırım, operasyonel, uyumluluk ve sistemik riskler hakkında genel bir özet sunmaktadır.
Yatırım riski
İsminden de anlaşılacağı gibi yatırım riskleri yatırımlar ve alım satım faaliyetleri ile ilişkilidir. Yatırım risklerinin birden fazla türü vardır fakat bunların çoğu piyasa fiyatlarının dalgalanmasıyla ilgilidir. Piyasa, likidite ve kredi risklerini yatırım riski grubunun bir parçası olarak kabul edebiliriz.
Piyasa riski
Piyasa riski yönetimi, Bitcoin fiyatının Alice'in pozisyonunun aksi yönünde hareket etmesi durumunda Alice'in ne kadar kayba uğrayacağının değerlendirilmesiyle başlar. Bir sonraki adım, Alice'in piyasa hareketleri karşısında nasıl davranması gerektiğini belirleyecek bir strateji yaratmaktır.
Yatırımcılar genellikle hem doğrudan hem de dolaylı piyasa riskleriyle karşı kaşıya kalırlar. Doğrudan piyasa riskleri, bir varlığın fiyatında ters yönde değişim olması durumunda tacirin yaşayabileceği kayıplarla ilişkilidir. Biraz önceki örnek doğrudan piyasa riskini temsil etmektedir (Alice fiyatlar düşmeden önce Bitcoin satın aldı).
Diğer yandan dolaylı piyasa riskleri, ikincil ya da bağıl riske (örn. daha az belirgin) sahip varlıklara ilişkindir. Menkul kıymet borsalarında faiz oranı riskleri genellikle hisse fiyatlarını dolaylı yoldan etkiler, bu da dolaylı bir risk yaratır.
Örneğin eğer Bob bir şirket hissesi satın alırsa, elindeki hisseler dalgalanan faiz oranlarından dolaylı olarak etkilenebilir. Şirketin, artan faiz oranları karşısında büyümesi ya da karlılığını sürdürmesi zorlaşabilir. Bunun yanı sıra, yüksek oranlar diğer yatırımcıları hisselerini satmaya teşvik edebilir. Bunu genellikle, elde edecekleri parayı artık sürdürmesi daha masraflı olan borçlarını kapatmak için kullanmak üzere yaparlar.
Yine de, faiz oranlarının finansal piyasaları hem doğrudan hem de dolaylı olarak etkileyebileceğini belirtmek gerekir. Oranlar menkul kıymetleri dolaylı olarak etkilerken, bonoları ve diğer sabit getirili menkul değerleri doğrudan etkiler. Dolayısıyla faiz oranı varlığın türüne bağlı olarak hem doğrudan hem de dolaylı bir risk olarak kabul edilebilir.
Likidite riski
Örneğin Alice'in tanesi 10$'dan 1000 birim kripto para aldığını düşünün. Fiyatın birkaç aylığına sabit kaldığını ve kripto paranın hala yaklaşık 10$'dan işlem gördüğünü varsayalım.
Yüksek hacimli, likit bir bir piyasada Alice 10.000$'lık çantasını hızla satabilir çünkü her bir birim için 10$ ödemeye istekli olan yeteri kadar alıcı bulunur. Fakat eğer piyasa likit değilse, her bir birim için 10$ ödemeyi isteyen az sayıda alıcı vardır. Dolayısıyla Alice muhtemelen coinlerinin büyük bölümünü daha düşük bir fiyattan satmak zorunda kalır.
Kredi Riski
Kredi riski, borç veren kişinin karşı tarafın sözünü yerine getirememesinden dolayı para kaybetme riskidir. Örneğin eğer Bob Alice'ten borç para alırsa Alice bir kredi riskiyle karşı karşıyadır. Diğer bir deyişle, Bob'un Alice'e geri ödeme yapmaması olasılığı vardır ve bu olasılığa da kredi riski adı verilir. Eğer Bob ödeme yapmazsa, Alice para kaybeder.
O zamanlar ABD bankaları yüzlerce karşı tarafın dahil olduğu milyonlarca mahsup işlemi yapmıştır. Lehman Brothers temerrüde düştüğünde kredi riski dünyanın her yerine hızla yayılmış ve Büyük Buhrana sebep olan bir finansal kriz yaratmıştır.
Operasyonel Risk
Operasyonel risk, iç süreçler, sistemler ya da prosedürlerdeki hatalar nedeniyle ortaya çıkan finansal kayıp riskidir. Bu hatalar genellikle ya kazara bir insan hatası ya da kasti kötü niyetli eylemler sonucunda meydana gelir.
Kötü şekilde idare edilen çalışanların şirketlerinin fonlarıyla yetki dışı alım satımlar yaptığı sayısız örnek vardır. Böyle bir harekete genellikle hileli ticaret adı verilir ve dünya çapında özellikle bankacılık sektöründe çok büyük finansal kayıpların yaşanmasına neden olmuştur.
Operasyonel hatalar şirketin operasyonlarını dolaylı yoldan etkileyen, deprem, fırtına ve diğer doğal afetler gibi dış olaylardan da kaynaklanabilir.
Uyumluluk Riski
Bir hizmet sağlayıcı ya da şirket yasal uyumluluğa sahip değilse kapatılabilir ya da ciddi cezalarla karşı karşıya kalabilir. Birçok yatırım şirketine ve bankaya yasal uyumluluk sorunları nedeniyle dava açılmış ve ceza uygulanmıştır (örn. geçerli bir lisansa sahip olmadan çalışmak). İç alım satım ve yolsuzluk da uyumluluk risklerinin yaygın örneklerindendir.
Sistemik Risk
Sistemik riskler aynı sektörden şirketler arasındaki yüksek korelasyondan etkilenir. Eğer Lehman Brothers tüm Amerikan finansal sistemiyle bu kadar derinden bağlantılı olmasaydı iflaslarının etkisi çok daha düşük olurdu.
Sistemik risk kavramını hatırlamanın kolay bir yolu domino etkisini düşünmektir. Domino etkisinde bir parçanın düşmesi diğer parçaların da düşmesine neden olur.
Sistemik ve sistematik riskin farkı
Sistemik risk, sistematik ya da toplam risk ile karıştırılmamalıdır. Sistematik riski tanımlamak daha zordur ve yalnızca finansal olmakla kalmayan çok daha geniş kapsamlı riskleri ifade eder.
Sistematik risk, enflasyon, faiz oranları, savaşlar, doğal afetler ve önemli idari politika değişimleri gibi çeşitli ekonomik ve sosyopolitik etmenlere ilişkin olabilir.
En temelde sistematik risk, bir ülkeyi ya da toplumu birden fazla alanda etkileyen olaylarla bağlantılıdır. Buna tarım, inşaat, üretim, finans ve diğer birçok sektör dahil olabilir. Dolayısıyla, düşük korelasyona sahip varlıkların birleştirilmesiyle sistemik risklerden kaçınmak mümkün olsa da, sistematik riskler portfolyonun çeşitlendirilmesiyle engellenemez.
Son fikirler
Bu makalede birçok finansal risk türünün arasından yatırım, operasyonel, uyumluluk ve sistemik riskler gibi birkaçından bahsettik. Yatırım risk grubu dahilinde, piyasa riski, likidite riski ve kredi riski kavramlarını sunduk.
Konu finansal piyasalar olduğunda, risklerden tamamen kaçınmak imkansızdır. Bir tacirin ya da yatırımcının yapabileceği en iyi şey bu riskleri bir şekilde engellemeye çalışmak ya da kontrol altında tutmaktır. Bu nedenle, finansal risklerin başlıca türlerinden bazılarını anlayabilmek etkin bir risk yönetimi stratejisi yaratmanın ilk adımları olabilir.